basoa – Página 2 – Txoritxikiak

Sasi-txori arrunt-poliglota, basoaren itzultzailea

Udaberriaren hasieran, sastraken artean agertzen dira Mendebaldeko Afrikatik etorritakoen, herabeki.

zarcero comun — Begien distiragatik bereizten gaituzte… eta motots motxagatik.

Apur bat potoloak, moko laranja luze, sabel hori eta albo arreak…

Eta bizkarralde arre-berdexka, kamuflaje perfektua. Erraz nahas daitezke marroietako edozein txoritxorekin, badakizu, eltxoak, sasi txinboa, buztangorriak atzetik… bizkarretik identifikatu nahi baduzu, argi daramazu.

Konparatu eta bereiz dezazuen: txio-musikalak txikixeagoak eta itxura delikatuagokoak dira, ez herriko morroia dirudien sasi-txori bezalakoak…

mosquitero musical — Txio musikala, moko ilun eta txikia, eltxoak ondo harrapatzeko, baina bekain horia dut, sasia bezala.

mosquitero comun — Txio arrunta, moko ilun eta laburra, bekaina ez hain markatua. Eta hanka beltzak edo oso ilunak!

Oso gustuko ditu zuhaitz baxuak eta zuhaixka arantzatuak dituzten eremuak, ahal dela inguruko errekaren batekin. Sasien erregea da, izenak dioen bezala…

… nahiz eta beste leku gogokoenetako bat Arraiz mendiaren hegaletan dagoen: mahastiak.

Zuhaixka-bilbaduran ezkutatzen ditu habiak, landare batzuen kimu kotoitsuak eta armiarmen ehuna aprobetxatuz, oso nahasketa gogorra.

Eta… ba al dakizu zergatik deitzen zaion sasi poliglota?

Bere kantu gutxi gora-behera melodiatsuen artean beste espezie batzuen imitazioak sartzen ditu, horrela hizkuntzetako aditu bihurtuz!

Edo imitatzaile on batean behintzat…

Gutxi ez badira, asko dira. Txobak: belatxinga mokogorri

Arraiz, beti bezala.

Duela hiru bat urte hasi zen dena, itxura bitxiko belatxinga pare bat aurkitu genuenean: hankak eta tontorrak gorrixka zituzten baina gorri gorri… Belatxingak, beltzak, belatxinga metomentodoak… ez direla uste dut.

chova piquirroja — Begi ona, txorizale. Bele eta beleen lehengusinak gara, eta eskinosoaren lehengusinak…

Hurrengo urtean, pandemiaren urtean, berriz ugaldu zirela egiaztatu genuen. Guk dakigula, noski… Urte batean bi zeuden, eta hurrengoan, bost, eta horietako hiru gazteak ziren. Zuria eta botilan, esnea, edooooo, txoba-belatxinga mokogorri.

Eta denbora pasatzen da. Hurrengo urtean arrastoa galdu genien. Egia da txoba galduren bat agertzen zela noizean behin zelaietan, behien artean. Edo dorreen artean…

… gaur arte, eguzkitsu esnatu baita. Maiatzeko lehen igandea, amaren eguna, egun ezin hobea naturan gozatuz igotzeko, izan ere, langilearen eguna ere bada eta hemen ez du lan egiten ezta… horrek, ez baitu inork lan egiten.

Familiarteko igande perfektua, adiskidetu nahirik.

Eta hara non iristen zaizkigun gure adiskide jatorrak, txoba mokogorriak.

Eromen-une zoragarri batean, milaka txoba ikusi ahal izan genuen korrika amak, suhiak, errainak, bilobak, hurbilekoak izutzen zituena,Alfred Hitchcocken «Txoriak» filma egia bihurtzen ari zelakoan. Ziur gaude zinemagile bikain honek egoeraz gozatuko zukeela.

Bi gurasoren eta hiru txurumbeleren familia-nukleo txikiak hogeita hamar hegazti inguruko saldo bati bide eman zion, hazkuntza maila ezberdinetan!

Nondik zetozen jakitea da misterio nagusia. Beharbada bidaia txiki bat egin zuten Urduñatik, non talde handiak ikusi ohi diren, beharbada Durangaldetik edo Arabatik, auskalo.

Kontua da maiatza osoan, kalorina eta zaparradekin, hogeita hamar bat txobako taldea handituz joan dela, 50 bat zenbatu arte. Zelaiak kolonizatu dituzte eta mokoka ibiltzen dira behien eta zekorren eta behorren eta zaldikoen artean . Eta azkenean, ¡azkenean!, haiei argazkiak hurbiletik ateratzen uzten digute.

Eta badirudi hainbeste ale artean bikote berriak sortzen direla. Zorionez, gainerako taldeak larre hobeagoen bila hegan egiten dutenean, larre horiek hemen bizitzen geratuko dira eta bertako biztanleria handituko da.

Errolda gaur egun, milaka. Bihar ikusiko dugu. Bertako familia handitzearekin, zoriontsuak gara.

Natura da agintzen duena

Arraizeko txinbo kaskabeltza

Erregeen goiza gozatzen ari ginen erroskoi-mokaduen artean, eguzki izpi batek hotzari aurre eginez irtetera animatu gintuenean 2020. urteko urtarrilaren urrunean, duela bizitza oso bat.

Arraizeko gaineraino ihesaldi bat, autoz, ikuspegiez gozatzen, eta bidean behera, sastraka batzuetan…

curruca capirotada macho — Janaria pilatuz, negu gorrian eta mokora eramateko zizarerik gabe, barazkijale bihurtzen ari naiz…

…xelebrea iruditzen zitzaigun txapel beltzezko txoritxo hura, huntzaren baiak mokoka. Ondoan, oso entretenigarria lan berarekin, bere laguna, kanela koloreko txanoa adarrean. Argazki porroi bat atera genuen, lehen aldia baitzen bi txoritxo txapelarekin ikusten genituena…

curruca capirotada hembra — Egiten duen hotzarekin txanoa, bufanda eta abrigo-edredoia janzten ditut, lumaz beteta, jiji.

… gerora Sylvia atricapilla bezala identifikatu genituenak, hau da, betiko kapirote zeraman txinbo kaskabeltz…

… gure baso, lorategi eta zuhaiztietan gehien agertzen den hegaztietako bat izanik, ziur aski txolarre xume batekin nahastuko garela, kopetari erreparatzen ez badiogu.

gorrion comun hembra — Horrela urrutitik, antzeko-parecido ematen dugu, baina hobeto erreparatzen badiozu… ez.

Bigarren Sylvia, melanocephala, gure txinbo burubeltz, begi gorriduna nerabe bezala gauaz jai, belar artean ezkutaturik zain geneukan … kaputxa beltzezko arra, eztarri zuria eta mantu grisa…

Eguzki izpi honen berotasuna aprobetxatuz, lumak garbitzeko…
Baina han, urrunean, Bilboren tamainako hodeitzar bat ikusten bada ere… hobeto estaliko naiz…

… eta espezie honetako emeak hodeitza hurbiltzean eskaini zitzaion aukera aprobetxatu zuen, auto barruan euritik babesten ari ginela. Hau da, kameraren eskura jarri zen ibilgailuaren kristaletik, eta, beraz, pixka bat… beiraztatuta ateratzen da?

Gozoki denda bateko erakusleihoaren atzean balego bezala…
… eta argien dagoena aukeratzen ariko zinateke, je, je…

Pixka bat atertu ondoren, baso-txinbo hau aurkitu genuen. Zalantzan jarri ninduen egun batzuetan. Txio arrunta izango zen, sasitxori zen, txorikume marroia izango zen. Zaila da identifikatzea hegaztiei buruz hain gutxi dakigunean. Gure Sylvia Borin da.

Nire lehengusuek sasitxoriek kopeta orraztu eta berdexka dute.
Eta nire lehengusu txio-arruntek aire goxo eta delikatuagoa…

Eta mendian lokalizatuta dugun azkena, etze-txinbo. Urrutitik, urrundik, txilar artean jirabiraka zebilen etengabe, eta geu despistatu orduko… hegan egin zuen. Bere klabean izena Sylvia undata da, adituentzat…

curruca rabilarga — Egun osoa noiz etorriko zain eta orain argazki saio bat nahi duzu zuretzat bakarrik… beste egun bat izango da!!!

Txinbo asko ditugu ikusteko. Badakigu euren kantuek mendiaren oihartzunean indar handia dutelako daudela, beraz, dena pazientzia eta eguraldi kontua da… eguraldi ona. Udaberrian ikusiko dugu elkar!

Hiru berdantzak

Aitortzen dut, diren bezain azkar eta zerrendatuak izanik, ez ditudala berdantzen barietateak bereizten. Adituek bakoitzaren ezaugarriak azaltzen dizkidate: buruko marrak, kolore biziak, moko kakotua, tamaina, ohiko eremuak… eta berdin jarraitzen dut.

Sarean dabiltzan argazki guztien gogoeta eta konparazio askoren ondoren, niretzat deigarriena dena identifikatzea lortu dut: deigarria bere fosforito kolore horiagatik eta aurpegian dituen bi marra beltzengatik. Berdantza horiaz ari naiz.

Lehenengo aldian Arraizeko zelaietan agertu zitzaigun, belar artean ezkutatuta, negu txirtetan artean korrika, kamuflajean jolasten.

escribano cerillo — Urrutitik negu txirtekin nahasten naiz, bai, baina urrunetik bakarrik, e?

Bigarren aldiz pixka bat ikusgarriago, hurbilen dagoen hesian pausatutako argazkilariaren arreta erakarriz. Han ikusi ahal izan genituen haren bizkar gorrixka eta aurpegiko tonu biziak. Aurpegirik ilunena duten emeak…

Eta animatzen joan zen, hurbiltasun erakustaldi hauek utzi arte.

non argi eta garbi ikusten baita arrek janzten duten patroi beltz eta hori hain bereizgarria.

Gasteiztik gertu dagoen Mendixurrera egindako txango batean, ehunka hesi-berdantzari entzuteko zortea izan genuen. Eta entzun diot sastraka artean jirabiraka ikusten genituelako, baina ezin genien ederrik atera.

Eguerdiko argi biziaren azpian, hosto itzaltsuen artean, guasa pixka batez begiratzen zigun…

escribano soteño — Begira iezadazue ondo: kaputxa iluna, begiko marra oso markatua

Ziur argazkilari hobeak ikusi zituela inguruan…

Eta hirugarren berdantza nire zalantza handia da. Hasieran, gari-berdantza gisa sailkaturik, aurpegiko markek, lumajeak eta, batez ere, beheko mokoaren tonu arrosak erabateko desorientazioan uzten naute.

berdantza bat da? Gari-berdantza da? Beste berdanta bateko emea da? Norbaitek argituko dit?? Beste edozein txoritxoa da?

escribano triguero — Begiratu ondo bizkarrari.

Haziak jaten ari nintzen, uste dut berdantza hazpegiak dituela, baina ez naiz aditua…

Espero dut sorpresa bat emango didazula. ¡Mila esker!

Murgil handi Mendixurren

Uribarri Ganboa urtegiko hegoaldeko ilaretan, Gasteiztik 15 bat kilometrora, bai migrazio-garaietan (udaberrian eta udazkenean), bai ugaltze-garaian, hegaztiek Mendixurreko parke ornitologikoan eskaintzen duten ikuskizun harrigarriaz goza daiteke, guk abuztuaren hasieran egin genuen bezala.

garzas en mendixur — Gartzeta handia vs koartza handia Mendixurren

Lertxunak, txinportak, basa-ahate eta ipar-ahateak, ahate mokozabalak… era guztietako hegaztiek egiten dute habia bake-hondar honetan, eta horien artean gure kutunetako bat nabarmentzen da…

Ness aintzirako munstro ñimiño bat bezala, Mendixur aintzirako ur lasaietatik sortzen da gazte honen lepo liraina, murgi haundiko gaztetxo…

somormujo lavanco — Zer deitu didazuuuu??? Bilatu ispilu bat, tira!

… janaria eskuratzeko gai izan arren, urtegi osoan zehar gurasoaren atzetik ibiltzea nahiago duen gazte bat…

… bere trikimailu eta bihurrikeriekin barre eginaraziz. Lehenik eta behin, urrutitik begiratzen dio bere irakasleari nola ematen zaion arrantza…

Eta hori disimulatuz eta harrapakinez harrapakina irentsiz urruntzen da, bere umeari arreta handirik eskaini gabe…

… gero, gaztetxoak erabakitzen duenean arrainak itxura ona duela besteren mokoan, lasterketa frenetiko bat hasten du garrasitxoen artean, amaren atzetik…

… amak erabakitzen duen bitartean hezitzaileagoa dela kontrako norabidean igeri egitea…

… eta bere umetxoa gogoz utzi.

Badirudi azpijokoak emaitza eman duela: ume txikiak ale eder bat arrantzatu berri du, arnasarik hartu gabe irentsi duena.

Ilunabarra aintziran, hegazti-saldoak atsedenlekura doaz…

… egun bikain baten amaiera perfektua.

Alerta zuria, argi-oilar Arraizen

Abuztuaren erdialdean, udako berotan, behiek zintzarriak jotzen dituzte inguruetan…

Ring ring…. ring…. ring ring…. – Berriro dago astun hau, aldentzeko esaten dit, txakurtxoek txoriak uxatzen dizkiotelako baina ezin delako ni gabe bost minutuz bizi. Ring ring…telefonoa hartzen dut : Susurlatzen dut:

-Ez mugitu. Ez hurbildu. Ez arnastu. Bada argi-oilar eder bat, zuri-zuria, inoiz ikusi dudan gauzarik politena, hor bertan, haurrentzako jolasgunean ondoan…

–ABUBILLA?? – (Oihartzunak burrunba egin du Arraizen hegalaren, Artigasen kaio zalapartatsuen eta Kobetas mendiaren zati baten artean. Uste dut garagardotegian ere entzun dutela, non oilasko pare bat ihesi atera diren).

-Sssssssssssst! argi-oilar, bai, publiportaje bat egiten ari natzaio, amaitzean deitzen dizut.

–Non?: Joé, itzulinguru bat eginez hurbiltzen ari naiz, ez dut ikusten… belar artean dagoen txikitxo hori da? Zerbait horia, potolotxoa…

-Ba ez, nik ikusten dudana zuhaitz berria inguratzen duten hesoletara igota dago, dotore guztia…

(Uau!!! Reguauuu!!! Sssssstttt, zuek biok ixo, horrela, formalki eta isilik…)

Vaaaale, beste siestatxo bat eguzkitan, ze goxo…

-Nire neskek nola disimulatzen duten, hori gustatzen zait. Nondik gindoazen… ah! Argi-oilarrak!!! Horko txikitxo hori, belar artean? –

Txikitxoa dio… hurbildu eta gure ezpaten tamaina neurtzen dugu…

-Belarretan?… Ez, ea, zabuaren atzean, hesian gora, oso lasai dagoen, denbora pixka bat daramat grabatzen eta ez da inmutzen… –

Bista aurrerantz, mokoa tente, gandor luzatua, ikuspegiak gozatzen

-Kremazko gandorra erakusten du, zuri-beltza…

Nire bizkarrak zelatatuz, zerbait ikusi uste izan dut begi ertzetik…

… Moko luze eta kakotua du, bizkarra zebra bat bezala eta bularra…

Bah, ez da inor, argazkilari gizajo despistatu bat…

…zuria grisez marraz betea…

– Ikusten duuuut, ba, hori, belarretan… ezta?

-Ahhhhhhhh! Orain belarrarena ikusten dut. Bai, bi dira!

–Ahhhhhhhh! Orain hesikoa ikusten dut! Egia da, bi dira!

Eta justu orduantxe, bi argi-oilar pinpilik ospa egin ziren gu aho zabalik eta irribarrea ariman utzita.

Ilunabarrean kukua entzuten da…

isiltasunezko mantuak eremuak estaltzen zituenean aitona-amonen herrietan, non uda eta gure bizitzako garairik onena pasatzera joaten baikinen, beti entzuten zitzaion txandakako jakintsuari, bere etxeko atean eserita, freskotasunaz gozatzen eta ibai ondoko makalei begira:

Iluntzean kukua entzun daiteke. Ordu horretan etxera itzuli ez bazara, gauak harrapatzen zaitu eta gaua otsoz beteta dago…

cuco comun — Horrela hasi zen txanogorritxoaren ipuina..

Eta haurrok kukua kantatzen hasten zen unearen beldur ginen. Ez zuten balio «mesedez, amatxo, bost minutu gehiago» haiek, kukuaren soinuak beldurra sartzen baitzigun gorputzean, argi gutxiko farolak are distiratxu gutxiago izatea ziruditen, eta afariak gure berehalako arreta eskatzen zuen.

Eta benetan kukuak nahi duenean kantatzen du. Atzo eguerdian, besterik gabe, nire baratzetik hurbil, tomate eta kalabazinen artean, txatxangorriako kantuak bere eremua markatzen zuen bitartean, hondoko soinua atera zen, ku-cu… cu-cu…

Edo euria hurbiltzen zenean urrunean sartzen zen zorrotzailearen soinua bezala, kukuaren kantua ere entzun daiteke urrunean…

Haurtzaroko oroitzapenak dira, ipurtargien distirarekin nahasiak, egunetik egunera urriagoak diren argi-bitxillo horiek… aspaldi honetan ez dut bat ere ikusten.

Kuku bikote horri argazkia atera zen Arraizen, 2019ko abuztuko arratsalde batean,zomorro txiki koroatuak mundua hankaz gora jarri aurretik, Baina oso hurbil entzuten da gaur… non eta nire baratzeko petrikiloa kuku-txita bat hazten ari den!
Ilunabarra dator…. cu-cu… cu-cu…

Gabon!

Amiamoko zuriak Urdaibain, 2. bisita

Gogoratzen duzue martxoaren erdi aldera, pixka bat irteten utzi zigutenean, zikoina zoragarri iritsi berri hauek aurkitu genituela, pinu baten gainean beren lehen habia zirudiena eraikiz. Antza denez, ez da pinu bat, zedro bat baizik. Argi dago ni, botanikaz, zero patatero…

Itzuli gara, bada, jakiteko irrikaz, lotura ongi amaitu ote zen eta lehen umearen ikuspenaz goza ote genezakeen jakiteko irrikaz…

cigüeña blanca — Aitatxo, zer dira hodi beltz horiek dituzten jaun horiek?

… bigarrenetik, pixka bat ezkutuago…

… eta hirugarrenarena, lotsatiagoa, baina ez bitxi gutxiago

Zikoinaren hiru umeak txandaka agertzen ziren, baina haietako bat zen, dudarik gabe, ahots kantaria zeramana…

… behin eta berriz agertzen zen, bere anaiak habiaren adaxken artean ezkutaturik utziz.

Ikusi ahal izan genuen nola aitak burua alde batera eta bestera okertzen zuen urruneko dei bat entzuten bezala eta habiatik alde egiten zuen

cigueña comun — Entzuten dut emakumea iristen, hobe dut hegaldia altxatzea, hemen denok sartzen ez baitgara…

… bere bikotekideari lekua utziz, zeina janariz beteta iristen baitzen,

eta kontu handiz banatzen zuen hainbeste moko gosetiren artean.

Merendolaren ondoren, umeek hegal-ariketak egin zituzten, hurrengo hegaldietarako prestatuz.

Txitoek tripa beteta atseden hartzen zutela aprobetxatuz, arretaz ikusi ahal izan genituen zikoina ar eta emeen arteko aldeak. Hain dotore eta lirain ikusi genituen martxoan…

… eta horrela ikusten ditugu orain, oso mesedegarria ez den argazki batean, eguneko argiak eragin handia baitu. Emeak moko txikiagoa du, tonu argiagokoa, eta bularraldeko lumak lumatuagoak dirudite.

Eta arrak kolore bizia mantentzen du moko handienean, eta gandorra haizean.

Egun gutxi barru, txikiek lehen hegaldiak nola egiten dituzten ikusiko dugu berriro, zortea badugu!!!

Ipurzuri arrunt Arraizen

Txolarre baten tamainako txoritxo hori gure lurretan agertzen da martxotik maiatzera, eta gurekin egoten da hurrengo migraziora arte, irailetik urrira arte, orduan erabakitzen baitute lagunekin alde egin edo negua hemen eman.

collalba gris — Apirilaren erdialdean gaude, eremua baloratzera etorri gara. A ze ikuspegiak ditugun hemendik, itsasoraino ikusten da!!!

Negua igarotzea Afrikako eremuetan nahiago dute, beroa asko gustatzen zaiela dirudi, baina ugalketa-garairako eremu ez hain sutsuak aukeratzen dituzte, Arraizeko zelai berdeak, esaterako.

Pare bat urte ziren elkar ikusten ez zutela, eta harritu egin gintuen bikote honek. Emeak neurritsuagoak dira eztei-jantzietan, eta begiaren marrak bereizten ditu batez ere…

… argi eta garbi iristen dela aurikularreraino arren kasuan, antifaz bat bezala. Bikotea bilatzeko garaian gaudenez, beren galarik onenak janzten dituzte: tonu okre biziko bularra, bizkar arre-grisaxka, eguzkitako betaurrekoak…

… konkistarako prest.

Ipurzuri arrunta monogamoa da, eta horrek esan nahi du bikote bera dutela bizitza osoan. Beno, ez denak, beti dago salbuespenen bat.

collalba gris hembra — Eta ni harroputzena aukeratzera joan nintzen…

Zulotxoak bilatzen dituzte harri artean, eta habia bat egiten dute goroldioz eta hostoz…

… mendi gaineko hondakinen ondoan bi hauek egiten ari zirela ziruditen bezala…

…baina ez genuen jakin lortu ote zuten.

Informatzen jarraituko dugu!!!

Haitz-Enara Zollon

Zolloko urtegi txikia ia ondoko biztanleek bakarrik ezagutzen dute, ez baitu ez merenderorik ez bainurako ur egokirik. Zingira txiki bat da kokagune eder batean.

Bertara iristeko itxaropenak handiak ziren: beti lotzen ditugu ur-guneak txorien jarduera handiarekin… Eta ezer ez. Ez horregatik. Ibaiek bizitza handia dakarte, bai, baina zingirak… badirudi ez direla lumadunen gustukoak.

2020ko abuztuan izan ginen, konfinamendu sakon baten ondoren eta mugikortasun baldintza oso mugatuen ondoren… Eta sorpresa handia hartu genuen: eraikuntzaren albo batean haitz-enara-txita batzuk zalapartari txioka ari ziren …

avion roquero — Ama baino handiagoak gara, baina oraindik ez dugu bakarrik jaten…

… amari eskatuz dagokion eltxo-anoa lortzeko.

Eszena film zahar batean bezala errepikatzen zen: amak (bi helduek txitak elikatzen dituzten arren, kasu honetan bakarra ikusi genuen eta emea zela erabaki genuen, ale, hargatik) intsektu mota guztiak zekartzan eta ahoan sartzen ziskien…