uda – Txoritxikiak

Ihi-txoria eta mila izena, Txip!

Ihi-txoriarekin lehen kontaktua airea zeharkatzen duen soinu bereizgarri bat da. Eta besterik ez. Ez dago txoririk hegan, Txip! Ostaturiko hegaztirik ez dago, Txip! Ezin duzu soinu hori nondik datorren aurkitu…

Zerbaitek begiratzen zaituela sentitzen duzu, aztertzen zaitu, zelatatzen zaitu, Txip!

Noranahi begiratzen duzu: zerutik ezer ez, belarretik ezer ez, zeruertzetik ezer ez. Bitartean, musika fondoan Txip-Txip-Txip soinuak jarraitzen du…

Eta amore emateko zorian zaudenean, begi ertzetik irudi ñimiño bat ikusten duzu, belar-brizna baten gainean forma hartzen duena. Hain txikia? Benetan?

Han dago, belar izpiko mantu berdearen gainean, edo eguzki koloreko gari-galburuan, edo bitxilore erresalatuan. Tonu lurtarreko txoritxo bat, punta zuriekin buztan motz eta biribilduan…

… bizkar arre-gorrixka, zerrenda ilunekin gorputz osoan, sabel zurixka, eta pikotxo apur bat kurbatuta.

Ah! Eta batzuek diote putrearen ondorengoa naizela… Malagan *buitrecillo* esaten baitidate. Beste batzuek kagatxin deitzen didaten arren… ez dakit zergatik izango den!!!

Bada, ikusten duzuen tokian, 10 cm inguruko tamaina eta 8 eta 12 gramo arteko pisua duela, bertako izenak kontuan hartzen baditugu -hau da, eskualde bakoitzeko berezkoak-, bertako txoritxorik handiena eta indartsuena bihurtzen da.

Adi: cierrapuños, tumbabarcos (Huelva y Sevilla), tumbacarretas (Doñana), esclafamuntanyes (revientamontañas, Valencia),hau hasteko besterik ez da, bere indar neurrigabea goraipatuz.

Baina, hauek zer hartu dute? Haluzinogenoak?? Eltxo bat altxatzeko gai ez banaiz…

Badirudi Huelvan bere tamaina pixka bat puzten dutela, bueyesito deituz…

Pisuari erreferentzia eginez eta «apur bat besterik ez» esajeratuz: cienlibras, Doñana inguruan.

Beste leku batzuetan, Badajozen eta Teruelen esaterako, tamaina txikia hartzen da kontuan, eta are txikiagoa bihurtzen da: pájaro-mosca eta moscareta.

Bat txikia dela, baina euli bat baino handiagoa, eh!

Peti-rei edo reiet ere esaten zaio, errege txikia esan nahiko lukeena, l ‘Ebre deltan…

… eta jatorri onomatopeikoko izen askorengatik, hala nola titet, sit, tintin, trit. Montalbanen, kexuaren txoritxoa, oilaskoak asko kexu egiten du eta!

Huelva/Sevillan, zosquitito izen atsegina erabiltzen dute.

Eta gure inguruan, ihi-txori, ihien artean dabilen txoria.

Ihi artean aurkituko nauzue… ikusi ahal banauzue. Txip!

Ikusten duzuenez, indar eta trebetasun handiko hegazti umila da herri iruditerian, mendiak hautsi eta itsasontziak hondoratzeko gai dena. Baina niretzat, beti izango da Txip-Txiiip!!! -ren erritmo nekaezinean airean saltoka hegan egiten den kantarin erresalatua.

Goza dezagun, ospa dezagun, aprobetxatu dezagun gure kultura aberasten duen barietateaz.

Sasi-txori arrunt-poliglota, basoaren itzultzailea

Udaberriaren hasieran, sastraken artean agertzen dira Mendebaldeko Afrikatik etorritakoen, herabeki.

zarcero comun — Begien distiragatik bereizten gaituzte… eta motots motxagatik.

Apur bat potoloak, moko laranja luze, sabel hori eta albo arreak…

Eta bizkarralde arre-berdexka, kamuflaje perfektua. Erraz nahas daitezke marroietako edozein txoritxorekin, badakizu, eltxoak, sasi txinboa, buztangorriak atzetik… bizkarretik identifikatu nahi baduzu, argi daramazu.

Konparatu eta bereiz dezazuen: txio-musikalak txikixeagoak eta itxura delikatuagokoak dira, ez herriko morroia dirudien sasi-txori bezalakoak…

mosquitero musical — Txio musikala, moko ilun eta txikia, eltxoak ondo harrapatzeko, baina bekain horia dut, sasia bezala.

mosquitero comun — Txio arrunta, moko ilun eta laburra, bekaina ez hain markatua. Eta hanka beltzak edo oso ilunak!

Oso gustuko ditu zuhaitz baxuak eta zuhaixka arantzatuak dituzten eremuak, ahal dela inguruko errekaren batekin. Sasien erregea da, izenak dioen bezala…

… nahiz eta beste leku gogokoenetako bat Arraiz mendiaren hegaletan dagoen: mahastiak.

Zuhaixka-bilbaduran ezkutatzen ditu habiak, landare batzuen kimu kotoitsuak eta armiarmen ehuna aprobetxatuz, oso nahasketa gogorra.

Eta… ba al dakizu zergatik deitzen zaion sasi poliglota?

Bere kantu gutxi gora-behera melodiatsuen artean beste espezie batzuen imitazioak sartzen ditu, horrela hizkuntzetako aditu bihurtuz!

Edo imitatzaile on batean behintzat…

Hiru berdantzak

Aitortzen dut, diren bezain azkar eta zerrendatuak izanik, ez ditudala berdantzen barietateak bereizten. Adituek bakoitzaren ezaugarriak azaltzen dizkidate: buruko marrak, kolore biziak, moko kakotua, tamaina, ohiko eremuak… eta berdin jarraitzen dut.

Sarean dabiltzan argazki guztien gogoeta eta konparazio askoren ondoren, niretzat deigarriena dena identifikatzea lortu dut: deigarria bere fosforito kolore horiagatik eta aurpegian dituen bi marra beltzengatik. Berdantza horiaz ari naiz.

Lehenengo aldian Arraizeko zelaietan agertu zitzaigun, belar artean ezkutatuta, negu txirtetan artean korrika, kamuflajean jolasten.

escribano cerillo — Urrutitik negu txirtekin nahasten naiz, bai, baina urrunetik bakarrik, e?

Bigarren aldiz pixka bat ikusgarriago, hurbilen dagoen hesian pausatutako argazkilariaren arreta erakarriz. Han ikusi ahal izan genituen haren bizkar gorrixka eta aurpegiko tonu biziak. Aurpegirik ilunena duten emeak…

Eta animatzen joan zen, hurbiltasun erakustaldi hauek utzi arte.

non argi eta garbi ikusten baita arrek janzten duten patroi beltz eta hori hain bereizgarria.

Gasteiztik gertu dagoen Mendixurrera egindako txango batean, ehunka hesi-berdantzari entzuteko zortea izan genuen. Eta entzun diot sastraka artean jirabiraka ikusten genituelako, baina ezin genien ederrik atera.

Eguerdiko argi biziaren azpian, hosto itzaltsuen artean, guasa pixka batez begiratzen zigun…

escribano soteño — Begira iezadazue ondo: kaputxa iluna, begiko marra oso markatua

Ziur argazkilari hobeak ikusi zituela inguruan…

Eta hirugarren berdantza nire zalantza handia da. Hasieran, gari-berdantza gisa sailkaturik, aurpegiko markek, lumajeak eta, batez ere, beheko mokoaren tonu arrosak erabateko desorientazioan uzten naute.

berdantza bat da? Gari-berdantza da? Beste berdanta bateko emea da? Norbaitek argituko dit?? Beste edozein txoritxoa da?

escribano triguero — Begiratu ondo bizkarrari.

Haziak jaten ari nintzen, uste dut berdantza hazpegiak dituela, baina ez naiz aditua…

Espero dut sorpresa bat emango didazula. ¡Mila esker!

Murgil handi Mendixurren

Uribarri Ganboa urtegiko hegoaldeko ilaretan, Gasteiztik 15 bat kilometrora, bai migrazio-garaietan (udaberrian eta udazkenean), bai ugaltze-garaian, hegaztiek Mendixurreko parke ornitologikoan eskaintzen duten ikuskizun harrigarriaz goza daiteke, guk abuztuaren hasieran egin genuen bezala.

garzas en mendixur — Gartzeta handia vs koartza handia Mendixurren

Lertxunak, txinportak, basa-ahate eta ipar-ahateak, ahate mokozabalak… era guztietako hegaztiek egiten dute habia bake-hondar honetan, eta horien artean gure kutunetako bat nabarmentzen da…

Ness aintzirako munstro ñimiño bat bezala, Mendixur aintzirako ur lasaietatik sortzen da gazte honen lepo liraina, murgi haundiko gaztetxo…

somormujo lavanco — Zer deitu didazuuuu??? Bilatu ispilu bat, tira!

… janaria eskuratzeko gai izan arren, urtegi osoan zehar gurasoaren atzetik ibiltzea nahiago duen gazte bat…

… bere trikimailu eta bihurrikeriekin barre eginaraziz. Lehenik eta behin, urrutitik begiratzen dio bere irakasleari nola ematen zaion arrantza…

Eta hori disimulatuz eta harrapakinez harrapakina irentsiz urruntzen da, bere umeari arreta handirik eskaini gabe…

… gero, gaztetxoak erabakitzen duenean arrainak itxura ona duela besteren mokoan, lasterketa frenetiko bat hasten du garrasitxoen artean, amaren atzetik…

… amak erabakitzen duen bitartean hezitzaileagoa dela kontrako norabidean igeri egitea…

… eta bere umetxoa gogoz utzi.

Badirudi azpijokoak emaitza eman duela: ume txikiak ale eder bat arrantzatu berri du, arnasarik hartu gabe irentsi duena.

Ilunabarra aintziran, hegazti-saldoak atsedenlekura doaz…

… egun bikain baten amaiera perfektua.

Alerta zuria, argi-oilar Arraizen

Abuztuaren erdialdean, udako berotan, behiek zintzarriak jotzen dituzte inguruetan…

Ring ring…. ring…. ring ring…. – Berriro dago astun hau, aldentzeko esaten dit, txakurtxoek txoriak uxatzen dizkiotelako baina ezin delako ni gabe bost minutuz bizi. Ring ring…telefonoa hartzen dut : Susurlatzen dut:

-Ez mugitu. Ez hurbildu. Ez arnastu. Bada argi-oilar eder bat, zuri-zuria, inoiz ikusi dudan gauzarik politena, hor bertan, haurrentzako jolasgunean ondoan…

–ABUBILLA?? – (Oihartzunak burrunba egin du Arraizen hegalaren, Artigasen kaio zalapartatsuen eta Kobetas mendiaren zati baten artean. Uste dut garagardotegian ere entzun dutela, non oilasko pare bat ihesi atera diren).

-Sssssssssssst! argi-oilar, bai, publiportaje bat egiten ari natzaio, amaitzean deitzen dizut.

–Non?: Joé, itzulinguru bat eginez hurbiltzen ari naiz, ez dut ikusten… belar artean dagoen txikitxo hori da? Zerbait horia, potolotxoa…

-Ba ez, nik ikusten dudana zuhaitz berria inguratzen duten hesoletara igota dago, dotore guztia…

(Uau!!! Reguauuu!!! Sssssstttt, zuek biok ixo, horrela, formalki eta isilik…)

Vaaaale, beste siestatxo bat eguzkitan, ze goxo…

-Nire neskek nola disimulatzen duten, hori gustatzen zait. Nondik gindoazen… ah! Argi-oilarrak!!! Horko txikitxo hori, belar artean? –

Txikitxoa dio… hurbildu eta gure ezpaten tamaina neurtzen dugu…

-Belarretan?… Ez, ea, zabuaren atzean, hesian gora, oso lasai dagoen, denbora pixka bat daramat grabatzen eta ez da inmutzen… –

Bista aurrerantz, mokoa tente, gandor luzatua, ikuspegiak gozatzen

-Kremazko gandorra erakusten du, zuri-beltza…

Nire bizkarrak zelatatuz, zerbait ikusi uste izan dut begi ertzetik…

… Moko luze eta kakotua du, bizkarra zebra bat bezala eta bularra…

Bah, ez da inor, argazkilari gizajo despistatu bat…

…zuria grisez marraz betea…

– Ikusten duuuut, ba, hori, belarretan… ezta?

-Ahhhhhhhh! Orain belarrarena ikusten dut. Bai, bi dira!

–Ahhhhhhhh! Orain hesikoa ikusten dut! Egia da, bi dira!

Eta justu orduantxe, bi argi-oilar pinpilik ospa egin ziren gu aho zabalik eta irribarrea ariman utzita.

Ilunabarrean kukua entzuten da…

isiltasunezko mantuak eremuak estaltzen zituenean aitona-amonen herrietan, non uda eta gure bizitzako garairik onena pasatzera joaten baikinen, beti entzuten zitzaion txandakako jakintsuari, bere etxeko atean eserita, freskotasunaz gozatzen eta ibai ondoko makalei begira:

Iluntzean kukua entzun daiteke. Ordu horretan etxera itzuli ez bazara, gauak harrapatzen zaitu eta gaua otsoz beteta dago…

cuco comun — Horrela hasi zen txanogorritxoaren ipuina..

Eta haurrok kukua kantatzen hasten zen unearen beldur ginen. Ez zuten balio «mesedez, amatxo, bost minutu gehiago» haiek, kukuaren soinuak beldurra sartzen baitzigun gorputzean, argi gutxiko farolak are distiratxu gutxiago izatea ziruditen, eta afariak gure berehalako arreta eskatzen zuen.

Eta benetan kukuak nahi duenean kantatzen du. Atzo eguerdian, besterik gabe, nire baratzetik hurbil, tomate eta kalabazinen artean, txatxangorriako kantuak bere eremua markatzen zuen bitartean, hondoko soinua atera zen, ku-cu… cu-cu…

Edo euria hurbiltzen zenean urrunean sartzen zen zorrotzailearen soinua bezala, kukuaren kantua ere entzun daiteke urrunean…

Haurtzaroko oroitzapenak dira, ipurtargien distirarekin nahasiak, egunetik egunera urriagoak diren argi-bitxillo horiek… aspaldi honetan ez dut bat ere ikusten.

Kuku bikote horri argazkia atera zen Arraizen, 2019ko abuztuko arratsalde batean,zomorro txiki koroatuak mundua hankaz gora jarri aurretik, Baina oso hurbil entzuten da gaur… non eta nire baratzeko petrikiloa kuku-txita bat hazten ari den!
Ilunabarra dator…. cu-cu… cu-cu…

Gabon!

Haitz-Enara Zollon

Zolloko urtegi txikia ia ondoko biztanleek bakarrik ezagutzen dute, ez baitu ez merenderorik ez bainurako ur egokirik. Zingira txiki bat da kokagune eder batean.

Bertara iristeko itxaropenak handiak ziren: beti lotzen ditugu ur-guneak txorien jarduera handiarekin… Eta ezer ez. Ez horregatik. Ibaiek bizitza handia dakarte, bai, baina zingirak… badirudi ez direla lumadunen gustukoak.

2020ko abuztuan izan ginen, konfinamendu sakon baten ondoren eta mugikortasun baldintza oso mugatuen ondoren… Eta sorpresa handia hartu genuen: eraikuntzaren albo batean haitz-enara-txita batzuk zalapartari txioka ari ziren …

avion roquero — Ama baino handiagoak gara, baina oraindik ez dugu bakarrik jaten…

… amari eskatuz dagokion eltxo-anoa lortzeko.

Eszena film zahar batean bezala errepikatzen zen: amak (bi helduek txitak elikatzen dituzten arren, kasu honetan bakarra ikusi genuen eta emea zela erabaki genuen, ale, hargatik) intsektu mota guztiak zekartzan eta ahoan sartzen ziskien…

… txita bakoitzetik, txandaka…

… ia etsipenezko saiakera batean…

… hainbeste berrido isilaraztekoa, arrakasta eskasarekin.

Haitz-enarek etengabe elikatzen dituzte txitak, baina onartu beharra dago hauek hazita zeudela.

…eta, hala ere, ez zirudien prest zeudenik beren kabuz janaria lortzeko.

Besarkada birtual maitagarri bat bidaltzen diogu hain langilea den ama txiki honi.

Bizitzak aurrera jarraitzen du: litekeena da aurten gazte haiek ahalegin bera egitea beren seme-alabak elikatzeko.

Zolloko urtegira itzuli beharko dugu datorren abuztuan.

Flamenko bat Muskizen

Bilbotik gertu, Kantabriarako norabidean, La Arena hondartzaz goza dezakegu, Zierbana eta Muskiz udalerrien artean partekatua, olatu lausoez eta harea ilunaz. Bertan, Barbadun ibaiaren irteera eta Kantauri itsasoaren sarrera elkartzen dira, eta padura batzuk eratzen dira, non bisitari partikular batzuek atseden egun batzuk hartzea erabaki duten.

Paduren ikuspegia, hondoan hondartza dagoela.

Paduran gora, paduran behera, eremu osoa patruilatuz

Marea biziek ohi baino mahaikide gehiago erakarri zituzten: lertxun-txiki zuri batzuk, lertxun hauskara talde bat, bost lertxun gorri eta landarediaren artean azkar ezkutatu ziren hegabera saldo bat iritsi ziren. Baina benetan poztu gintuena bost flamenkar osatutako taldetxo hau izan zen.

flamencos — Azkena ez da argazkian ateratzen atzeratuta doalako…

Haietako bat itsasadarraren irteeraraino hurbildu zen, eta hondartzako ibiltarien artean zirrara eragin zuen…

flamenco — Indarberritu beharra dago, bidaia luzea da eta.

…ikusleei entzungor eginez, krustazeo eta molusku txikiak harrapatzeari ekin zion, ezaugarri duten kolore arrosa hori lortzeko asmoz…

…izan ere, lehen hiru urteetan kolore zuri-beltza izaten du, eta, beraz, oraindik gaztea zela esan dezakegu…

…ezinezko jarrerak hartu zituen bere lepo luzearekin, lumak apaintzen jolastuz…

…eta jakiak iragazteko artea erakutsi zigun: mokoan plakatxo batzuk ditu, lohia elikagaietatik bereizten dutenak mokadu on bat lortzeko…

Ikusten duzuenez, ez da ezinbestekoa Doñanara hurbiltzea flandestarrekin gozatzeko, baina esan behar bisita aparta dela. Aldaketa klimatikoaren kontua izango da? Edozein egunetan pelikanoek bisitatzen gaituzte…

Enaraz betetako uda

Uztailaren erdialdera, eguzki amaigabeko eta argi abegitsuko egun distiratsu horietako batean, argazkilari bakartia Arraiz mendiaren gailurrera iritsi zen, kontenplazioari ekitea eta bere ideiak lasaitzeko behaketa egiteko itzal pixka baten bila…

Arraiz arboles — Zuhaitz horiekin zail samarra da itzalarena, denbora gehiago eman beharko zaie…

…eta bere lanabesak prestatzen ari zen bitartean, udaberri honetan jaiotako maizter berrien edertasunaz gozatu ahal izan zuen, moxal jostari eta txahal alaiak zelaiak borborka baitzeuden…

potro Arraiz — Nire atseden-orduan nago, ekarri didazu sagartxo bat?

Mahai apartatu bat aukeratu zuen, ia ezkutatua, profesional onaren bere arteak zabaldu zituen, egonarriz igo zuen kamera, ilunabar epelean isiltasunaz gozatuz, behatua izatearen sentipen bitxia sentitzen hasi zenean…

golondrinas — Txo, ikusi duzu tipo arraro hori? Kamuflajean doana, argazki-makina bat daramana, ez zaizu susmagarria iruditzen?

Berehala ohartu zen gure protagonista egoera ezohikoaz: inguruko sastraka batean enara taldetxo bat ari zen txioka ia atsekabeturik, gaztetxo batzuk ziruditen, aurpegiko tonu gorrixka bereizgarririk gabe…

Bere ikusezintasun-kapa gainetik bota eta tentuz hurbildu zen, hegazti txikiek begirik kentzen ez zioten bitartean…

… susmo txarrez, arrotza zelatatzen, beren gurasoak askariarekin noiz iritsiko zain zeuden bitartean…

Argazkilariak gogora ekarri zuen, habiatik irten eta aste bat edo bi gehiago gurasoek elikatzen dituztela txoritxo horiek, nahiz eta beren kabuz ehizatzeko gai izan…

… eta ikusi ahal izan zuen nola, praktika-hegaldi laburren artean, bere adarrera itzultzen ziren hurrengo mokaduaren zain…

… gogoz eskatzen janaria hurbiltzen ikustean…

… eta ikusle pozgarriari irudi maitagarri horiek lortzeko aukera eskainiz.

Beste bi aste barru, Afrikara joateko hegaldia prestatzen arituko dira.

Datorren urtera arte!

Gure turista egiptoarra berriro etorri da

Pandemiaren ondoren mugak ireki bezain pronto , eta gure lehen turistak hemen ditugu, munduko mugetatik… edo lorategi pijorengandik…

ganso del NIlo — Itzultzeko gogoa nuen! Oporrik onenak lagun onenekin, beti Bilbon!

…ez dakigulako nondik datorren. Iaz irailaren amaieran agertu zen, egun batzuk eman zituen hemen eta urrun egin zuen hegan.

Aurten goiz dator, edo ez al da berbera?

Nik ez ditut zazpi desberdintasunak ikusten. Biak dira altuak, ederrak, koloretsuak eta jatorrak… eta hori da arraroa: Niloren antzarak izaera apur bat suminkorra du eta ez du beste ahate batzuekin ondo adiskidetzen. Hala ere, ale horrek txolarreekin eta usoekin partekatzen zuen janaria, errepidean paseatzen zen itsasadarraren ondoan, eta ez zirudien gizakien beldur zenik.

Horrek lorategiren batetik ihes egitea pentsarazten digu, animaliatxoa konfinatuta bizi zen lekutik, baina ez darama inolako identifikaziorik…

Eta zalantzaren aurrean, egin dezakegun gauza bakarra haren presentzia dokumentatzea da, Espezie Exotiko Inbaditzaile gisa katalogatuta dagoela kontuan hartuta.

Eta, bide batez, bi bisitarien arteko aldeak bilatzen ditugu.

Bere soin grisaxkarekin paseatzen den bitartean, bere hanken kolorea ikusten dugu, kolore arrosa argikoa, grisaxkatik txiklera alda daitekeena… gure aurreko lagun bezala.

… eta kontatzekorik ez, hori baita ikusten dudan desberdintasun bakarra.

Egia da gure aurreko lagunak ez zuela bere burua gehiegi erakutsi, honek ez bezala, bere hegaldi-tresnak erakusteko poserik onenak erakutsi baitizkigu.

Edo begiko orban bereizgarria, ale bakoitzean aldatzen dena,

baita garondoko alde marronazeoa ere.

Niloko antzara batzuek ere orban marroia dute bularrean, baina honetan ez dugu ikusten…

Koloreen kontraste goxoa, ia ohiko bisitariarentzat. Datorren urtean, ziur bikote bat ekarriko digula!