En el humedal de Bolue, mientras los pajareros esperan la fugaz aparición del siempre presente pero esquivo martín pescador, se divisa un lejano punto en el cielo. El oscuro punto se acerca, se agranda…y se introduce en el agua mansa resurgiendo en forma de joven cormorán.
Bucea con un nítido chapoteo, alborotando a la nívea garza, las cuatro gallinetas y la media docena de ánades azulones que se alimentan por la zona. Tras un par de largos bajo el agua, emerge y vuela hasta el tronco más cercano, que resulta ser el que mejor nos pilla para fotografiarle…
Precioso espectáculo representación del ciclo corto de lavado (ni cinco minutos ha tardado).
Y ahora es cuando comienza el ballet, sólo falta la música de orquesta de fondo.
En ese momento el rumor del agua y las hojas de los árboles al compás del viento generan una perfecta sinfonía, que nos hace recordar la famosa danza…
Y nos quedamos con la sensación de haber recibido un digno regalo. La naturaleza y el arte en un mismo espacio. Gracias, joven cormorán.
Acercaos al humedal de Bolue. ¡Nunca se sabe cuándo puede ser la próxima representación!
Ihi-txoriarekin lehen kontaktua airea zeharkatzen duen soinu bereizgarri bat da. Eta besterik ez. Ez dago txoririk hegan, Txip! Ostaturiko hegaztirik ez dago, Txip! Ezin duzu soinu hori nondik datorren aurkitu…
Zerbaitek begiratzen zaituela sentitzen duzu, aztertzen zaitu, zelatatzen zaitu, Txip!
Noranahi begiratzen duzu: zerutik ezer ez, belarretik ezer ez, zeruertzetik ezer ez. Bitartean, musika fondoan Txip-Txip-Txip soinuak jarraitzen du…
Eta amore emateko zorian zaudenean, begi ertzetik irudi ñimiño bat ikusten duzu, belar-brizna baten gainean forma hartzen duena. Hain txikia? Benetan?
Han dago, belar izpiko mantu berdearen gainean, edo eguzki koloreko gari-galburuan, edo bitxilore erresalatuan. Tonu lurtarreko txoritxo bat, punta zuriekin buztan motz eta biribilduan…
… bizkar arre-gorrixka, zerrenda ilunekin gorputz osoan, sabel zurixka, eta pikotxo apur bat kurbatuta.
Bada, ikusten duzuen tokian, 10 cm inguruko tamaina eta 8 eta 12 gramo arteko pisua duela, bertako izenak kontuan hartzen baditugu -hau da, eskualde bakoitzeko berezkoak-, bertako txoritxorik handiena eta indartsuena bihurtzen da.
Adi: cierrapuños, tumbabarcos (Huelva y Sevilla), tumbacarretas (Doñana), esclafamuntanyes (revientamontañas, Valencia),hau hasteko besterik ez da, bere indar neurrigabea goraipatuz.
Badirudi Huelvan bere tamaina pixka bat puzten dutela, bueyesito deituz…
Pisuari erreferentzia eginez eta «apur bat besterik ez» esajeratuz: cienlibras, Doñana inguruan.
Beste leku batzuetan, Badajozen eta Teruelen esaterako, tamaina txikia hartzen da kontuan, eta are txikiagoa bihurtzen da: pájaro-mosca eta moscareta.
Peti-rei edo reiet ere esaten zaio, errege txikia esan nahiko lukeena, l ‘Ebre deltan…
… eta jatorri onomatopeikoko izen askorengatik, hala nola titet, sit, tintin, trit. Montalbanen, kexuaren txoritxoa, oilaskoak asko kexu egiten du eta!
Huelva/Sevillan, zosquitito izen atsegina erabiltzen dute.
Eta gure inguruan, ihi-txori, ihien artean dabilen txoria.
Ikusten duzuenez, indar eta trebetasun handiko hegazti umila da herri iruditerian, mendiak hautsi eta itsasontziak hondoratzeko gai dena. Baina niretzat, beti izango da Txip-Txiiip!!! -ren erritmo nekaezinean airean saltoka hegan egiten den kantarin erresalatua.
Goza dezagun, ospa dezagun, aprobetxatu dezagun gure kultura aberasten duen barietateaz.
Ikus dezagun otsailaren 3ko ilunabarrean hartutako ilargi eder-ederra.
Eta zer gertatu da egun berriko esnatzean?? Izan ere, goizean goiz, txoritxoak aharrausika hasten ari direnean, elur-orein, bizi, bizi, bizitu egin da. Veni, vidi, vici...
… eta ez dela ezer ikusten. Hemen gure txori-zaleak mendira igotzeko une ezin hobea dela erabakitzen du . (Eta hemen kontatzen dizkigu gauza interesgarri batzuk, mendiak ibiltzen hasi nahi baduzu)
Esan eta egin, makila eskuan eta gogo onez, Pagaren gailurreraino igotzen da, guztiok ondo ezagutzen dugun babeslekura hurbiltzen da, non arima salda eder batez berotu. Eta atseden txiki bat hartzen du.
Baaaaina, ez du kamera etxean uzten, ezta egun batez ere. Beraz, ondo eserita egonda poltsikoa urratzen du, zeinean zerbait eraman ohi duen txoritxo kuriosoentzat «et voilà!! !»
Desfilea hasten da: badator diskotekako atezain aurpegia duen txonta arra.
Gure txori-zalea merezitako ogitartekoaz gozatzen ari den bitartean, nuptzialaurreko kolore biziko hegazti txiki hau inguruan paseatzen ari da jakirik onena ikuskatuz.
Bazkari on baterako hornidurak biltzen ditu eta zuhurki erretiratzen da. Segundora, kaskabeltz handia inguruko zuhaitzetik jaisten da, bertatik bere tit-tit erritmikoa abesten baitzuen, mokadu on bat hartu eta altuerara itzultzen da.
Eta orduan da txoritxoen joan-etorria lauso samarra bihurtzen dela. Pinu kaskabeltz bera da, ala familia osoarekin etorri da?
Lotsati hasten da, maluta txiki bat txikituz dastatzaile on gisa, biotzerre ez eukitzeko
…eta gora dator, gustatzen zaiola dirudi
eta berriro dator… ez nago ziur, uste dut ez dela txoritxo bera.
…edo tripaundi bat da!!!
Pinu kaskabeltzaren atzean, lotsati, salto-saltoka, amilotz urdiña agertzen da. Zeharka begiratzen dio inguruko txakurtxoari, eta arrisku-aukerak baztertzen dituela dirudi: kanidoa oso entretenituta dago txorizodun ogi hondarrekin
Duen moko txikiarekin bat etorriz, mami nimiño bat aukeratu…eta behin baino gehiagotan errepikatzen du. Ez trabatzeko izango da
Eta hemen dugu gure bidelapurra, beti nonahiko txtxangorria. Hala ere, ez dirudi pintxo-barran interes handirik duenik
Harik eta «galduetatik, ibaira» erabakitzen duen arte, edo bestela esanda: hemendik pasatzen naizenez, mokadutxo bat hartzen dut.
Txio musikalak migrazio-txoritxoak dira, eta noizean behin gure zelai eta herriak alaitasunez betetzen dituzte abestuz eta giroa zomorrotxuz garbitzen lagunduz.
Irailaren erdialdean Urduñara egindako bisitan, aipatutako trenbide abonuak aprobetxatuz, dantzarako gogoz ezagutu genuen gaztetxo hau.
Hainbeste asalduraren zergatiarik sumatu gabe jirabiraka ikusten genuen, harik eta ondo erreparatu genion arte…
…harrapakin txikiz betetako armiarma-sare bat aurkituz.
Hurbil zebilen beste musikal bat bere partea eskatzen…
…eta bien artean nolabaiteko lankidetza ezarri zuten…
…bata goiko aldetik eta bestea mugimenduari adi…
…eror litekeen edozein zomorrotxuz…
…Erorketa askean harrapatzeko.
Armiarma sare txikiarekin amaitu zutenean, beste esplorazio hegaldi bat egin zuten eta…
Hau bai dela jangela beteta edukitzea!
Kuriosote hau operazio osoa gainbegiratzen ari zela zirudien, eta hain adi, non argazki batzuk jarrera berean ateratzen utzi baitzigun. Ez nuen inoiz hain geldi ikusi!
Urtero bezala, eltxo-biltzaileak hemendik igarotzen dira migrazio-mugimenduetan. Baina kontatu didate batzuek geratzea erabaki dutela, gustatu zaiela lekua… Ongi etorri!
Udaberriaren hasieran, sastraken artean agertzen dira Mendebaldeko Afrikatik etorritakoen, herabeki.
Apur bat potoloak, moko laranja luze, sabel hori eta albo arreak…
Eta bizkarralde arre-berdexka, kamuflaje perfektua. Erraz nahas daitezke marroietako edozein txoritxorekin, badakizu, eltxoak, sasi txinboa, buztangorriak atzetik… bizkarretik identifikatu nahi baduzu, argi daramazu.
Konparatu eta bereiz dezazuen: txio-musikalak txikixeagoak eta itxura delikatuagokoak dira, ez herriko morroia dirudien sasi-txori bezalakoak…
Oso gustuko ditu zuhaitz baxuak eta zuhaixka arantzatuak dituzten eremuak, ahal dela inguruko errekaren batekin. Sasien erregea da, izenak dioen bezala…
… nahiz eta beste leku gogokoenetako bat Arraiz mendiaren hegaletan dagoen: mahastiak.
Zuhaixka-bilbaduran ezkutatzen ditu habiak, landare batzuen kimu kotoitsuak eta armiarmen ehuna aprobetxatuz, oso nahasketa gogorra.
Eta… ba al dakizu zergatik deitzen zaion sasi poliglota?
Bere kantu gutxi gora-behera melodiatsuen artean beste espezie batzuen imitazioak sartzen ditu, horrela hizkuntzetako aditu bihurtuz!
Duela hiru bat urte hasi zen dena, itxura bitxiko belatxinga pare bat aurkitu genuenean: hankak eta tontorrak gorrixka zituzten baina gorri gorri… Belatxingak, beltzak, belatxinga metomentodoak… ez direla uste dut.
Hurrengo urtean, pandemiaren urtean, berriz ugaldu zirela egiaztatu genuen. Guk dakigula, noski… Urte batean bi zeuden, eta hurrengoan, bost, eta horietako hiru gazteak ziren. Zuria eta botilan, esnea, edooooo, txoba-belatxinga mokogorri.
Eta denbora pasatzen da. Hurrengo urtean arrastoa galdu genien. Egia da txoba galduren bat agertzen zela noizean behin zelaietan, behien artean. Edo dorreen artean…
… gaur arte, eguzkitsu esnatu baita. Maiatzeko lehen igandea, amaren eguna, egun ezin hobea naturan gozatuz igotzeko, izan ere, langilearen eguna ere bada eta hemen ez du lan egiten ezta… horrek, ez baitu inork lan egiten.
Eta hara non iristen zaizkigun gure adiskide jatorrak, txoba mokogorriak.
Eromen-une zoragarri batean, milaka txoba ikusi ahal izan genuen korrika amak, suhiak, errainak, bilobak, hurbilekoak izutzen zituena,Alfred Hitchcocken «Txoriak» filma egia bihurtzen ari zelakoan. Ziur gaude zinemagile bikain honek egoeraz gozatuko zukeela.
Bi gurasoren eta hiru txurumbeleren familia-nukleo txikiak hogeita hamar hegazti inguruko saldo bati bide eman zion, hazkuntza maila ezberdinetan!
Nondik zetozen jakitea da misterio nagusia. Beharbada bidaia txiki bat egin zuten Urduñatik, non talde handiak ikusi ohi diren, beharbada Durangaldetik edo Arabatik, auskalo.
Kontua da maiatza osoan, kalorina eta zaparradekin, hogeita hamar bat txobako taldea handituz joan dela, 50 bat zenbatu arte. Zelaiak kolonizatu dituzte eta mokoka ibiltzen dira behien eta zekorren eta behorren eta zaldikoen artean . Eta azkenean, ¡azkenean!, haiei argazkiak hurbiletik ateratzen uzten digute.
Eta badirudi hainbeste ale artean bikote berriak sortzen direla. Zorionez, gainerako taldeak larre hobeagoen bila hegan egiten dutenean, larre horiek hemen bizitzen geratuko dira eta bertako biztanleria handituko da.
Errolda gaur egun, milaka. Bihar ikusiko dugu. Bertako familia handitzearekin, zoriontsuak gara.
Erregeen goiza gozatzen ari ginen erroskoi-mokaduen artean, eguzki izpi batek hotzari aurre eginez irtetera animatu gintuenean 2020. urteko urtarrilaren urrunean, duela bizitza oso bat.
Arraizeko gaineraino ihesaldi bat, autoz, ikuspegiez gozatzen, eta bidean behera, sastraka batzuetan…
…xelebrea iruditzen zitzaigun txapel beltzezko txoritxo hura, huntzaren baiak mokoka. Ondoan, oso entretenigarria lan berarekin, bere laguna, kanela koloreko txanoa adarrean. Argazki porroi bat atera genuen, lehen aldia baitzen bi txoritxo txapelarekin ikusten genituena…
… gerora Sylvia atricapilla bezala identifikatu genituenak, hau da, betiko kapirote zeraman txinbo kaskabeltz…
… gure baso, lorategi eta zuhaiztietan gehien agertzen den hegaztietako bat izanik, ziur aski txolarre xume batekin nahastuko garela, kopetari erreparatzen ez badiogu.
Bigarren Sylvia, melanocephala, gure txinbo burubeltz, begi gorriduna nerabe bezala gauaz jai, belar artean ezkutaturik zain geneukan … kaputxa beltzezko arra, eztarri zuria eta mantu grisa…
… eta espezie honetako emeak hodeitza hurbiltzean eskaini zitzaion aukera aprobetxatu zuen, auto barruan euritik babesten ari ginela. Hau da, kameraren eskura jarri zen ibilgailuaren kristaletik, eta, beraz, pixka bat… beiraztatuta ateratzen da?
Pixka bat atertu ondoren, baso-txinbo hau aurkitu genuen. Zalantzan jarri ninduen egun batzuetan. Txio arrunta izango zen, sasitxori zen, txorikume marroia izango zen. Zaila da identifikatzea hegaztiei buruz hain gutxi dakigunean. Gure Sylvia Borin da.
Eta mendian lokalizatuta dugun azkena, etze-txinbo. Urrutitik, urrundik, txilar artean jirabiraka zebilen etengabe, eta geu despistatu orduko… hegan egin zuen. Bere klabean izena Sylvia undata da, adituentzat…
Txinbo asko ditugu ikusteko. Badakigu euren kantuek mendiaren oihartzunean indar handia dutelako daudela, beraz, dena pazientzia eta eguraldi kontua da… eguraldi ona. Udaberrian ikusiko dugu elkar!
Aitortzen dut, diren bezain azkar eta zerrendatuak izanik, ez ditudala berdantzen barietateak bereizten. Adituek bakoitzaren ezaugarriak azaltzen dizkidate: buruko marrak, kolore biziak, moko kakotua, tamaina, ohiko eremuak… eta berdin jarraitzen dut.
Sarean dabiltzan argazki guztien gogoeta eta konparazio askoren ondoren, niretzat deigarriena dena identifikatzea lortu dut: deigarria bere fosforito kolore horiagatik eta aurpegian dituen bi marra beltzengatik. Berdantza horiaz ari naiz.
Lehenengo aldian Arraizeko zelaietan agertu zitzaigun, belar artean ezkutatuta, negu txirtetan artean korrika, kamuflajean jolasten.
Bigarren aldiz pixka bat ikusgarriago, hurbilen dagoen hesian pausatutako argazkilariaren arreta erakarriz. Han ikusi ahal izan genituen haren bizkar gorrixka eta aurpegiko tonu biziak. Aurpegirik ilunena duten emeak…
Eta animatzen joan zen, hurbiltasun erakustaldi hauek utzi arte.
non argi eta garbi ikusten baita arrek janzten duten patroi beltz eta hori hain bereizgarria.
Gasteiztik gertu dagoen Mendixurrera egindako txango batean, ehunka hesi-berdantzari entzuteko zortea izan genuen. Eta entzun diot sastraka artean jirabiraka ikusten genituelako, baina ezin genien ederrik atera.
Eguerdiko argi biziaren azpian, hosto itzaltsuen artean, guasa pixka batez begiratzen zigun…
Ziur argazkilari hobeak ikusi zituela inguruan…
Eta hirugarren berdantza nire zalantza handia da. Hasieran, gari-berdantza gisa sailkaturik, aurpegiko markek, lumajeak eta, batez ere, beheko mokoaren tonu arrosak erabateko desorientazioan uzten naute.
berdantza bat da? Gari-berdantza da? Beste berdanta bateko emea da? Norbaitek argituko dit?? Beste edozein txoritxoa da?
Haziak jaten ari nintzen, uste dut berdantza hazpegiak dituela, baina ez naiz aditua…
Espero dut sorpresa bat emango didazula. ¡Mila esker!
Uribarri
Ganboa urtegiko hegoaldeko ilaretan, Gasteiztik 15 bat kilometrora, bai
migrazio-garaietan (udaberrian eta udazkenean), bai ugaltze-garaian,
hegaztiek Mendixurreko parke ornitologikoan eskaintzen duten ikuskizun
harrigarriaz goza daiteke, guk abuztuaren hasieran egin genuen bezala.
Lertxunak, txinportak, basa-ahate eta ipar-ahateak, ahate mokozabalak… era guztietako hegaztiek egiten dute habia bake-hondar honetan, eta horien artean gure kutunetako bat nabarmentzen da…
Ness aintzirako munstro ñimiño bat bezala, Mendixur aintzirako ur lasaietatik sortzen da gazte honen lepo liraina, murgi haundiko gaztetxo…
… janaria eskuratzeko gai izan arren, urtegi osoan zehar gurasoaren atzetik ibiltzea nahiago duen gazte bat…
… bere trikimailu eta bihurrikeriekin barre eginaraziz. Lehenik eta behin, urrutitik begiratzen dio bere irakasleari nola ematen zaion arrantza…
Eta hori disimulatuz eta harrapakinez harrapakina irentsiz urruntzen da, bere umeari arreta handirik eskaini gabe…
… gero, gaztetxoak erabakitzen duenean arrainak itxura ona duela besteren mokoan, lasterketa frenetiko bat hasten du garrasitxoen artean, amaren atzetik…
… amak erabakitzen duen bitartean hezitzaileagoa dela kontrako norabidean igeri egitea…
… eta bere umetxoa gogoz utzi.
Badirudi azpijokoak emaitza eman duela: ume txikiak ale eder bat arrantzatu berri du, arnasarik hartu gabe irentsi duena.
Abuztuaren erdialdean, udako berotan, behiek zintzarriak jotzen dituzte inguruetan…
Ring ring…. ring…. ring ring…. – Berriro dago astun hau, aldentzeko esaten dit, txakurtxoek txoriak uxatzen dizkiotelako baina ezin delako ni gabe bost minutuz bizi. Ring ring…telefonoa hartzen dut : Susurlatzen dut:
-Ez mugitu. Ez hurbildu. Ez arnastu. Bada argi-oilar eder bat, zuri-zuria, inoiz ikusi dudan gauzarik politena, hor bertan, haurrentzako jolasgunean ondoan…
–ABUBILLA?? – (Oihartzunak burrunba egin du Arraizen hegalaren, Artigasen kaio zalapartatsuen eta Kobetas mendiaren zati baten artean. Uste dut garagardotegian ere entzun dutela, non oilasko pare bat ihesi atera diren).
-Sssssssssssst! argi-oilar, bai, publiportaje bat egiten ari natzaio, amaitzean deitzen dizut.
–Non?: Joé, itzulinguru bat eginez hurbiltzen ari naiz, ez dut ikusten… belar artean dagoen txikitxo hori da? Zerbait horia, potolotxoa…
-Ba ez, nik ikusten dudana zuhaitz berria inguratzen duten hesoletara igota dago, dotore guztia…
(Uau!!! Reguauuu!!! Sssssstttt, zuek biok ixo, horrela, formalki eta isilik…)
-Nire neskek nola disimulatzen duten, hori gustatzen zait. Nondik gindoazen… ah! Argi-oilarrak!!! Horko txikitxo hori, belar artean? –
-Belarretan?… Ez, ea, zabuaren atzean, hesian gora, oso lasai dagoen, denbora pixka bat daramat grabatzen eta ez da inmutzen… –
-Kremazko gandorra erakusten du, zuri-beltza…
… Moko luze eta kakotua du, bizkarra zebra bat bezala eta bularra…
…zuria grisez marraz betea…
– Ikusten duuuut, ba, hori, belarretan… ezta?
-Ahhhhhhhh! Orain belarrarena ikusten dut. Bai, bi dira!
–Ahhhhhhhh! Orain hesikoa ikusten dut! Egia da, bi dira!
Eta justu orduantxe, bi argi-oilar pinpilik ospa egin ziren gu aho zabalik eta irribarrea ariman utzita.